Ροκοκό: Πέντε στοιχεία που το καθόρισαν

Το καλλιτεχνικό ρεύμα του Ροκοκό δεν ήταν μόνο η ειδυλλιακή ομορφιά και η ελαφρότητα της ζωής της αριστοκρατίας όπως αυτή εκφράστηκε στα έργα των Γάλλων Fragonard και Boucher. Υπάρχουν και έργα που ενέχουν το στοιχείο της θρησκείας, της καινοτομίας, της ηθικής αλλά και το τετριμμένο της καθημερινότητας.

1. Αναπαράσταση της απλότητας της οικογενειακής ζωής

Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελεί η δουλειά του Jean-Baptiste-Siméon Chardin. Κατά κάποιο τρόπο αποτελεί πρόδρομο του κινήματος του Ρεαλισμού. Επηρεασμένος  από τους Ολλανδούς ζωγράφους του 17^ου αιώνα, χρησιμοποιεί ως θέματά του και άψυχα αντικείμενα (νεκρή φύση) . Οι πίνακές του χαρακτηρίζονται από απαλές γραμμές που αποπνέουν αέρα ζεστασιάς. Λόγω απουσίας περίτεχνης διακόσμησης και υπερβολής στοιχείων, τα έργα του θεωρούνται τα λιγότερο Ροκοκό, ειδικά σε σχέση με τα κυρίαρχα στάνταρ της εποχής.  Το έργο του ‘Προσευχή πριν το δείπνο’ επικεντρώνεται στην οικογενειακή ζωή της μεσαίας τάξης. Το θέμα του είναι ταπεινό και τετριμμένο σε αντίθεση με τα πομπώδη θέματα του Ροκοκό και ως τέτοιο κινεί το ενδιαφέρον της αριστοκρατίας. Απεικονίζει μια μητέρα που ενθαρρύνει τα παιδιά της να πουν την καθημερινή τους προσευχή κατά τη διάρκεια του γεύματος. Εκείνη την εποχή η καταγραφή της καθημερινότητας, και δη της καθημερινότητας των φτωχών, θεωρούνταν ακατάλληλη για τα βλέμματα των πλουσίων. Οι ίδιοι άλλωστε είχαν απόλυτη άγνοια της ζωής στις κατώτερες τάξεις. Έτσι όταν πρωτοείδαν τον συγκεκριμένο πίνακα υπέθεσαν ότι αναφερόταν σε μια οικογένεια χωρικών και όχι σε μια ευκατάστατη οικογένεια της μεσαίας τάξης. Ο ρεαλισμός που διακατέχει το έργο δίνει στον θεατή την αίσθηση ότι ο ζωγράφος ήταν παρόν στην αίθουσα και παρατηρούσε τη σκηνή. Η σημασία στη λεπτομέρεια αποκτά έτσι μια νέα διάσταση και παρουσιάζει μια διαφορετική εκδοχή του Γαλλικού Ροκοκό.

Προσευχή πριν το δείπνο (1740)

2. Θρησκευτικές εικόνες και επικές νωπογραφίες

Το Γαλλικό Ροκοκό δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την θρησκευτική θεματογραφία, ειδικότερα τη χριστιανική και την καθολική. Εξαίρεση αποτελούν τα έργα του Giovanni Battista Tiepolo. Ως καθολικός, αντιμετώπισε με σοβαρότητα τη θρησκευτική εικονογραφία και επηρεάστηκε από τους Κλασσικούς και τα θρησκευτικά έργα της Αναγέννησης. Το έργο του ‘Η καθιέρωση του Αγίου Ροζαρίου’ είναι ένα έξοχο δείγμα μέθεξης Ροκοκό και Κλασικισμού. Πρόκειται για μια νωπογραφία σε ταβάνι που περιγράφει τις θρησκευτικές πρακτικές της Καθολικής Εκκλησίας που συνδυάζονταν με το ροζάριο, δημιουργώντας μια επική ιστορία. Στη βάση μιας σκάλας ένα χέρι προβάλει από το σκοτάδι και στο τέλος της σκάλας βρίσκεται ο Αγ. Δομίνικος που μοιράζει ροζάρια σε όσους θέλουν να απαλλαγούν από τον πόνο και την αμαρτία, ανεβαίνοντας προς τα ουράνια μέσω της πίστης. Το έργο διακατέχεται από το φως και την αέρινη αίσθηση του Ροκοκό και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι κοιτάς τον ουρανό. Αποτελεί μια οπτική μεταφορά καθώς ο θεατής παρακολουθεί την πορεία της ψυχής από τη γη στον ουρανό μέσω της θρησκείας. Πιθανολογείται πως το συγκεκριμένο έργο εντάσσεται στη θρησκευτική προπαγάνδα μέσω της οποίας η Καθολική Εκκλησία προσπάθησε να προσελκύσει κόσμο που είχε ασπαστεί τον Προτεσταντισμό. Φαίνεται πως ο Tiepolo επεδίωκε περισσότερο να στείλει μηνύματα και λιγότερο να σαγηνεύσει την αριστοκρατία μέσω της τέχνης του. Οι νωπογραφίες του συνέβαλαν στην ενδυνάμωση της Καθολικής Εκκλησίας και στην ανύψωση της συνείδησης των αριστοκρατών.

Η καθιέρωση του Αγίου Ροζαρίου (1737-1739)

3. Απεικόνιση της θεατρικότητας της καθημερινής ζωής

Ο Jean-Baptiste Greuze εισάγει δραματουργικά στοιχεία στη ζωή των συνηθισμένων ανθρώπων, μια θεατρικότητα που δε συνηθιζόταν στα έργα του Ροκοκό. Η ευγενής τάξη διατηρούσε ένα ενδιαφέρον για τη ζωή των κατώτερων τάξεων στο βαθμό όμως που της ήταν διασκεδαστική. Η ακρίβεια δεν την απασχολούσε. Αυτό που την απασχολούσε ήταν το αφήγημα και η αισθητική. Παράδειγμα των θεμάτων που προτιμούσε η αριστοκρατία είναι το έργο ‘Ο τιμωρημένος γιός’. Εδώ ένας γιός θέλει να εγκαταλείψει την οικογένειά του και να καταταγεί στο στρατό αλλά η οικογένεια είναι αντίθετη στις προθέσεις του. Το έργο αποπνέει θυμό, εκνευρισμό και φόβο εμπλέκει όμως και το στοιχείο της κωμικότητας ειδικά αν παρατηρήσει κανείς δεξιά τον φίλο του γιού, ο οποίος διασκεδάζει με τη σκηνή που εκτυλίσσεται μπροστά του. Οι δραματικές κινήσεις που δημιουργεί ο Greuze παραπέμπουν σε έργα του Νεοκλασικισμού και του Μπαρόκ που διασκέδαζαν το θεατή μέσα από το υπερφυσικό και την αλληγορία. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να αναδείξει τη ζωή των κατώτερων τάξεων.

Ο τιμωρημένος γιός (1777)

4. Καινοτομία στην προσωπογραφία και στο θέμα

Αυτό που κάνει το έργο της Rosalba Carriera να ξεχωρίζει είναι η ντελικάτη λεπτότητα με την οποία ανακατεύει τα χρώματα και η προσοχή στη λεπτομέρεια χωρίς να εξιδανικεύει τα θέματά της. Η σειρά ‘Αλληγορίες τεσσάρων ηπείρων’ αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ισορροπίας ανάμεσα στη ρεαλιστική και στην ιδεαλιστική φόρμα. Τα έργα της διακρίνονται από τη χρήση παστέλ χρωμάτων και η παλέτα της είναι περιορισμένη προκειμένου να υπάρχει η επιθυμητή ισορροπία και ομοιομορφία ανάμεσά τους. Άλλη μια καινοτομία είναι ο τρόπος που αναπαριστά το ‘ξένο’. Η Carriera επιλέγει έγχρωμους και ξένους για τις προσωπογραφίες της και όχι για να αναφερθεί σε ζητήματα θανάτου, φτώχιας, φθόνου ή ερωτισμού όπως συνήθιζαν οι σύγχρονοί της. Πέτυχε έτσι να αναδείξει τις πιο διακριτικές πτυχές του Ροκοκό, επηρεάζοντας και μεταγενέστερους ζωγράφους όπως ο Chardin.

Αλληγορίες τεσσάρων ηπείρων (πριν το 1720)

5. Επικριτικότητα και κυνισμός

Όταν μιλάμε για το Ροκοκό το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σίγουρα δεν είναι ο William Hogarth.  Το έργο του διαπνέει μια ωμή αλήθεια γύρω από τη ζωή της ανώτερης τάξης. Η γυναίκα απεικονίζεται συνήθως δυστυχισμένη ή σε κατάσταση μανίας. Ο ρομαντισμός απουσιάζει και στη θέση του μπαίνει η γυναικεία δυσαρέσκεια και η ανδρική παρόρμηση που δεν σχετίζεται με το συναίσθημα παρά μόνο με την ικανοποίηση σεξουαλικών ορέξεων. Ειδικότερα στα έργα του ‘Πριν’ και ‘Μετά’ δείχνει αφενός την έλλειψη ενθουσιασμού της γυναίκας πριν τη σεξουαλική πράξη και αφετέρου την μονόπλευρη ικανοποίηση μετά την ερωτική συνεύρεση. Η κυκλοθυμία της σχέσης αναδεικνύεται και από τη συμπεριφορά του σκύλου. Αρχικά γαυγίζει και στους δύο αλλά τελικά αποδέχεται την κατάσταση με μια δόση δυσαρέσκειας.

Πριν & Μετά (1736)

Διαβάστε ακόμη:

10 κορυφαίοι ζωγράφοι από την Ιαπωνία που εντυπωσιάζουν με τα έργα τους!