Η τεχνητή νοημοσύνη: μπορεί να ξεπεράσει την ανθρώπινη;

Ο Δαίδαλος δημιούργησε το μυθικό Τάλω. Το Χόλιγουντ τον κινηματογραφικό Εξολοθρευτή. Τα δύο ρομπότ κατόρθωσαν να ξεπεράσουν τους δημιουργούς τους και να αποκτήσουν νοημοσύνη ανώτερη από την ανθρώπινη. Όραμα ή ουτοπία;

Ο Βρετανός Άλαν Τιούρινγκ ήταν ο θεμελιωτής των αρχών της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ). Το 1950 ο μεγαλοφυής μαθηματικός επινόησε το λεγόμενο Τεστ Τιούρινγκ, το οποίο παρείχε τα απαραίτητα κριτήρια για να γνωρίζουμε πότε μια μηχανή είναι εξίσου ευφυής μ’ έναν άνθρωπο. Τα αμέσως επόμενα χρόνια ο Τιούρινγκ κατασκεύασε μια συσκευή που επιδείκνυε ανθρώπινη λογική. Το όραμά του δε σταμάτησε εκεί. Φιλοδοξία του ήταν η κατασκευή υπολογιστών ικανών να μαθαίνουν αδιάκοπα, εξερευνώντας τον κόσμο με την περιέργεια ενός παιδιού. Μετά από πενήντα χρόνια το όραμά του παραμένει απραγματοποίητο. Ακόμα και σήμερα, μετά από μισό αιώνα ερευνών, επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο πειραματίζονται στην εξέλιξη ευφυών συστημάτων. Τα αποτελέσματα των ερευνών τους ασφαλώς δεν οδήγησαν στο μηχανικό μας κλώνο, ωστόσο οι εφαρμογές και τα οφέλη που προέκυψαν ήταν εκπληκτικά.

Γρήγοροι και λογικοί, αλλά χωρίς κοινό νου

Μαθηματικοί, μηχανολόγοι και ψυχολόγοι προσπαθούν να κάνουν τους υπολογιστές να σκέφτονται όπως κι εμείς. Πόσο εφικτό είναι κάτι τέτοιο;

Tο 1956 στο Dartmouth College των ΗΠΑ συγκεντρώθηκε μια πλειάδα λαμπρών επιστημόνων. Το συνέδριο αποτέλεσε σταθμό και η χρονολογία αυτή θεωρείται ως η ημερομηνία γέννησης της επιστήμης η οποία αργότερα ονομάστηκε Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ). Εκεί οι ειδικοί συμπέραναν ότι η ανάπτυξη ανθρώπινης νοημοσύνης από μια μηχανή ήταν ζήτημα χρόνου. Επιστήμες όπως η γνωσιακή ψυχολογία, τα μαθηματικά και η κυβερνητική ήταν αρκετές για τη δημιουργία ενός ηλεκτρονικού νου. Η εκτίμηση αυτή ανατράπηκε πλήρως μέσα στα επόμενα χρόνια. Οι επιστήμονες έπεσαν σε παγίδα, αφού θεώρησαν εσφαλμένα ότι η λειτουργία της ανθρώπινης σκέψης ήταν ως επί το πλείστον γνωστή. Έτσι υπέθεσαν πως δε χρειάζονταν παρά μόνο μερικοί ειδικοί αλγόριθμοι για να αντιστοιχίσουμε την ανθρώπινη νοημοσύνη σ’ έναν υπολογιστή.

Δεν πήρε μυρωδιά!

Tα επόμενα χρόνια οι έρευνες για την ΤΝ εντάθηκαν. Εξίσου έντονες ήταν και οι απογοητεύσεις. Οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν την άγνοιά τους για την ανθρώπινη νόηση. Η αλγοριθμική αντιστοίχηση του ανθρώπινου εγκεφάλου στον υπολογιστή αποδείχθηκε αδύνατη. Όσο οι έρευνες για την ΤΝ προχωρούσαν τόσο γινόταν αντιληπτό ότι ο ανθρώπινος τρόπος σκέψης κάθε άλλο παρά αλγοριθμικός ήταν.
Για να κατανοήσουμε τι σημαίνει αυτό ας σκεφτούμε ένα σύγχρονο, πανίσχυρο υπολογιστή. Αυτό το μηχάνημα αναπαράγει με εξαιρετική ακρίβεια ένα πολύχρωμο λουλούδι. Επιπλέον δημιουργεί πολύπλοκες χρωματικές αποχρώσεις που δε συναντώνται στη φύση. Συνδυάζοντας, προσθέτοντας και αναμειγνύοντας τα βασικά χρώματα, μπορεί να δημιουργήσει ένα πανέμορφο άνθος. Βήμα προς βήμα, μια λογική σειρά ενεργειών τού παρέχει αυτή τη δυνατότητα. Συγκεκριμένα, Βήμα 1 + Βήμα 2 – Βήμα 3 Χ ….. + Βήμα Ν = Αποτέλεσμα. Αυτός είναι ο αλγοριθμικός τρόπος σκέψης του υπολογιστή.
Αν του δώσουμε την εντολή να δημιουργήσει το άρωμα του λουλουδιού, τι θα συμβεί; Ο υπολογιστής δεν αντιλαμβάνεται την έννοια της λέξης “άρωμα”. Η αλγοριθμοποίηση τέτοιων αφηρημένων εννοιών απαιτεί χιλιάδες βήματα, τα οποία, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, δεν είναι εφικτά. Συνεπώς η καθημερινή εμπειρική κατανόηση που μας επιτρέπει να καταλαβαίνουμε τον κόσμο είναι αδύνατο να εφαρμοστεί στους υπολογιστές.

Ρουά!

Η διαίσθηση, η έμπνευση, η συνείδηση και η δημιουργικότητα συμπληρώνουν το παζλ της ανθρώπινης νόησης. Παράγοντες που φαίνονται αόριστοι είναι υπαρκτοί. Μάλιστα αποτελούν τη γενεσιουργό αιτία των μεγαλύτερων ανακαλύψεων. Όπως η Αρχή της Άνωσης, την οποία επινόησε ο Αρχιμήδης όταν μπήκε στην μπανιέρα του, ή του Νόμου της Βαρύτητας, ο οποίος προέκυψε όταν ένα μήλο έπεσε στο κεφάλι του Νεύτωνα. Είναι γεγονός ότι οι εξαιρετικές ιδιότητες του νου δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου αλγοριθμικού προγραμματισμού, αλλά αυθόρμητες, που μας παρέχουν λύσεις από το πουθενά παρόλο που δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμα την πηγή τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη αναμέτρηση στο σκάκι ανάμεσα στον Γκάρι Κασπάροφ και στον υπολογιστή Deep Fritz. Στη δεύτερη παρτίδα ο Κασπάροφ, ενεργώντας ανθρώπινα, έκανε μια εσφαλμένη, αλλά λογική κίνηση. Ο Deep Fritz το εκμεταλλεύτηκε και μετά από μερικά λεπτά υποχρέωσε τον Κασπάροφ σε ήττα. Στην επόμενη παρτίδα ο Ρώσος σκακιστής ακολούθησε το ένστικτό του. Εφάρμοσε μια εμπνευσμένη όσο και παράλογη τακτική, χτίζοντας με μικρές κινήσεις γύρω από το βασιλιά του ένα αμυντικό τείχος. Ο υπολογιστής δεν κατανόησε την κίνησή του. Λογικά και αλγοριθμικά σκεπτόμενος την ερμήνευσε ως αμυντική τακτική, θεωρώντας πως ο Κασπάροφ ήταν στριμωγμένος. Καθώς η παρτίδα εξελισσόταν, όσοι βρίσκονταν εκεί κατάλαβαν ότι ο Κασπάροφ είχε παγιδεύσει τον Deep Fritz. Αντίθετα, ο υπολογιστής, ακόμα και λίγο πριν από το τέλος, εκτιμούσε ότι είχε το πάνω χέρι. Το αποτέλεσμα ήαν μια αξιοπρεπής ισοπαλία.

Λάθος ορισμός

Το τεράστιο χάσμα ανάμεσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή σημαίνει ότι η ΤΝ απέτυχε; Ο κ. Θεμιστοκλής Παναγιωτόπουλος, καθηγητής πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά, διαφωνεί: “Η ΤΝ δεν απέτυχε καθόλου ως επιστήμη. Αντίθετα, οι μέχρι σήμερα έρευνες είχαν διπλό αποτέλεσμα. Κατασκευάσαμε συστήματα που λύνουν καθημερινά προβλήματα και παράλληλα κατανοήσαμε καλύτερα τον ανθρώπινο νου”. Και τονίζει: “Οι πρωτοπόροι της ΤΝ όρισαν ως σημείο αναφοράς την ανθρώπινη νοημοσύνη. Λάθος! Ο ανθρώπινος νους είναι ακόμα ανεξερεύνητος, πόσο μάλλον τη δεκαετία του 1950. Συνεπώς δεν υπήρξε καμιά αποτυχία. Πολύ απλά, οι στόχοι που θέσαμε ήταν ανέφικτοι. Αυτό που πρέπει να επιδιώξουμε είναι η κατασκευή ευφυών συστημάτων με νοήμονα συμπεριφορά, όχι όμως ανθρώπινη. Κάτι τέτοιο θα ήταν ουτοπικό. Στο μέλλον η ΤΝ πρέπει να εστιάσει σε μικρότερες περιοχές ενδιαφέροντος. Έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε εξειδικευμένες νοήμονες μηχανές που θα βοηθήσουν την έρευνα σε όλους του επιστημονικούς τομείς” καταλήγει.

Πολύτιμα εργαλεία

Ήδη χιλιάδες εφαρμογές της ΤΝ κατακλύζουν αθόρυβα τη ζωή μας, κάνοντάς τη πιο εύκολη και ασφαλή. “Από τη ρύθμιση των φαναριών στο δρόμο και τη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας μέχρι την αποκωδικοποίηση του DNA και την ιατρική, η ΤΝ έχει κυρίαρχο ρόλο” διευκρινίζει ο κ. Παναγιωτόπουλος. Και συνεχίζει: “Ένας ευφυής υπολογιστής κατευθύνει με εξαιρετική ακρίβεια και ασφάλεια εκατοντάδες αεροπλάνα ταυτόχρονα. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Όπου η ΤΝ αναπτύχθηκε με βάση εξειδικευμένες ανάγκες, τα αποτελέσματα που προέκυψαν ήταν θαυμαστά. Σε πολλούς τομείς οι υπολογιστές μάς έχουν ξεπεράσει. Δε διαθέτουν ωστόσο κοινό νου. Φυσικά είναι πολύ δύσκολο να πούμε αν θα τον αποκτήσουν ποτέ. Αλλά και πάλι δεν πρέπει να είναι αυτός ο στόχος μας”.
Πάντως το όραμα για τη δημιουργία μιας μηχανής με ανθρώπινη σκέψη παραμένει ζωντανό. Ο Ντάγκλας Λένατ, πρωτοπόρος ερευνητής της ΤΝ, κατασκεύασε τη CYC, μια μηχανή με το μεγαλύτερο αρχείο δεδομένων στον κόσμο, την οποία προγραμμάτισαν γλωσσολόγοι, ψυχολόγοι, μαθηματικοί και άλλοι ειδικοί. Μετά από κοπιαστική εργασία 17 χρόνων η CYC έμαθε ότι τα δέντρα ευδοκιμούν συνήθως στην εξοχή. Τώρα ο Λένατ προσπαθεί να της διδάξει την έννοια της ζωής. Οι περισσότεροι επιστήμονες αμφιβάλλουν για την επιτυχία του εγχειρήματος. Εξάλλου το ερώτημα αυτό ταλανίζει τον άνθρωπο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Θα βρει άραγε τη λύση ένας υπολογιστής;

focus