Μυστικά μακροζωίας από τους Δανούς

Θέλεις να ζήσεις περισσότερο και καλύτερα; Τσέκαρε αυτά τα μυστικά μακροζωίας από τη Δανία…

Βάλε τις συντεταγμένες της μακροζωίας και θα καταλήξεις στην Ισλανδία. Είναι οι θερμές πηγές; Το αίμα των Βίκινγκ; Τα σνακ με το λίπος φάλαινας; Φτάσαμε στην άλλη άκρη της γης για να ανακαλύψουμε τα μυστικά αντιγήρανσης που αγωνιούν να μάθουν.

ΔΕΝ ΕΙΧΑ ΓΝΩΡΙΣΕΙ ΞΑΝΑ ΚΑΠΟΙΟΝ 100 ΧΡΟΝΩΝ και ίσως θα ακουστεί τετριμμένο, αλλά η πρώτη μου εντύπωση για τον Georg Breiðfjörð Ólafsson ήταν ότι δεν φαινόταν πάνω από 90 χρονών.

Ο Georg είναι ένας συνταξιούχος ναυπηγός που ζει στο Stykkishólmur της Ισλανδίας, ένα ψαροχώρι σε ένα φιόρδ που βρέχεται από το Βόρειο Ατλαντικό και τον Αρκτικό Ωκεανό. Με τη βοήθεια του αρυτίδιαστου 63χρονου γιου του, Ágúst Ólafur Georgsson, και του γοητευτικού 29χρονου εγγονού του, Sigurdur “Siggi” Ágústsson, ταξίδεψα για 3 ώρες βόρεια του Ρέυκιαβικ για να γνωρίσω από κοντά τον πατριάρχη της οικογένειας.

Μόλις φτάσαμε, οι τρεις άντρες των τριών γενιών αγκαλιάστηκαν με χαμόγελα. «Ζητώ συγγνώμη που δεν έφερα λίγο κρασί πόρτο», λέω, «αλλά ο Siggi μου είπε ότι σας αρέσει κατά τη διάρκεια του ταξιδιού». Ο Siggi μεταφράζει στα Ισλανδικά μιλώντας δυνατά στο αυτί του παππού του. Παρά το γεγονός ότι η ακοή του όλο και μειώνεται, ο Georg αρνείται να φορέσει ακουστικό. Βλέπω ένα χαμόγελο να διαγράφεται στο πρόσωπο του ηλικιωμένου και απαντά στα Ισλανδικά με σταθερή και δυνατή φονή.

«Λέει ότι δεν πειράζει», μεταφράζει ο Siggi. «Σε συγχωρεί».

Είναι αδύνατο να αντισταθείς στη γοητεία του Georg Ólafsson. Στον τοίχο του τακτοποιημένου του δωματίου κρέμεται ένα πιστοποιητικό για το κλειδί της πόλις που του παραχώρησε ο δήμαρχος στα γενέθλιά του τον περασμένο Μάρτιο. Ο Ágúst μου λέει ότι ο πατέρας του είναι ενθουσιασμένος με την τιμητική αυτή διάκριση, όχι λόγω της φήμης, αλλά επειδή τον απαλλάσσει από την πληρωμή τελών περιουσίας. Και ποιος μπορεί να τον κατηγορήσει για αυτό;

Το σημερινό απόγευμα του Οκτωβρίου, με τη θερμοκρασία μόλις υπό το μηδέν και τον άνεμο να φυσά με 65χμ/ώρα, ο  Georg έχει συμπληρώσει 106 χρόνια και 192 ημέρες παρουσίας στη γη. Σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται για τη μακροζωία των κατοίκων της, ο Georg είναι ο μεγαλύτερος σε ηλικία Ισλανδός που έχει καταγραφεί στα ιστορικά από το 874μ.Χ., οπότε οι οπλαρχηγοί των Βίκινγκ εγκαταστάθηκαν στο νησί, στη κορυφή του κόσμου.

Στην επόμενη ώρα, με το Siggi να μεταφράζει, ο Georg απαντά πρόθυμα σε όλες τις ερωτήσεις μου. Ξεκινάω με την προφανή: Γιατί πιστεύει ότι έχει ζήσει τόσα χρόνια;

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΣΛΑΝΔΙΑΣ ΜΟΙΑΖΕΙ ΜΕ ΤΟ ΕΠΙΝΕΙΟ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ. Όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε το 2014 τα στοιχεία για το προσδόκιμο ζωής παγκοσμίως, η Ισλανδία με τα 81,2 χρόνια στους άνδρες ξεπέρασε σε μακροζωία τη γνωστή υπεραιωνόβια Ιαπωνία κατά περισσότερο από 14 μήνες. Για τους Έλληνες τα στατιστικά δίνουν δύο χρόνια λιγότερο, με μέσο προσδόκιμο ζωής τα 79 έτη.

Η Ισλανδία, παρά το μικρό πληθυσμό της, κάθε δεδομένη στιγμή καταμετρά 30-50 υπεραιωνόβιους, σύμφωνα με τον Ármann Jakobsson, καθηγητή Ισλανδικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας που διατηρεί ένα εντυπωσιακό αρχείο απογραφών της χώρας.

Αν ψάξεις στα στατιστικά για το προσδόκιμο επιβίωσης θα ανακαλύψεις ένα περίπλοκο συνονθύλευμα από εμπλεκόμενους παράγοντες. Μερικοί από αυτούς είναι αρκετά ελεγχόμενοι και μπορούν να μεταβληθούν, ενώ άλλοι είναι λιγότερο έως καθόλου. Κανείς από εμάς, για παράδειγμα, δεν μπορεί να επιλέξει τους γονείς του, ούτε μπορούμε να παρέμβουμε στο πού γεννιόμαστε. Σε ό,τι αφορά τη μακροζωία, ο εθνικός πλούτος έχει μεγάλη σημασία, όπως έχει αποδείξει η Ισλανδία τα τελευταία 75 χρόνια.

«Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, οι συνθήκες διαβίωσης στην Ισλανδία ήταν πολύ σκληρές», λέει ο Óttar Guðmundsson, ψυχίατρος στο National University Hospital of Iceland (γνωστό και ως Landspitali) και συγγραφέας εννιά βιβλίων σχετικών με την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας. «Στις ένδοξες μέρες των Βικινγκ, οι άνθρωποι πολεμούσαν διαρκών και αλληλοσκοτώνονταν. Στο 13^ο αιώνα, είχαμε ένα φρικτό εμφύλιο πόλεμο. Έχουμε πληγεί από πανώλη, λιμό και ηφαιστειακές εκρήξεις, όπως αυτή του 1783 που σκότωσε το 25% του πληθυσμού.

«Ακόμα και στο 19^ο αιώνα, ο κόσμος μας ήταν ιδιαίτερα φτωχός και αμόρφωτος. Είχαμε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας στην Ευρώπη. Όταν, όμως, η Ισλανδία ξεκίνησε να ακμάζει κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όλα άρχισαν να αλλάζουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα».

Σήμερα η Ισλανδία είναι ανάμεσα στις πλουσιότερες κατά κεφαλή χώρες στον κόσμο. Τα καλά χρηματοδοτούμενα προγράμματα για τη δημόσια υγεία και η κορυφαία ιατρική περίθαλψη, έχουν σίγουρα συνεισφέρει σημαντικά προς όφελος της μακροζωίας στη χώρα. Ίσως, όμως, να έχει βοηθήσει και το σκληρό παρελθόν. Μερικοί ερευνητές ισχυρίζονται ότι οι σύγχρονοι Ισλανδοί μπορεί να φέρουν ασυνήθιστα ανθεκτικά «γονίδια επιβήτορες», κληρονομιά από τους προγόνους τους, που ήταν εξοπλισμένοι για να επιβιώνουν στις δύσκολες συνθήκες της χώρας. «Αυτοί που απέμειναν», λέει ο Guðmundsson, «ήταν ένα περίεργο μίγμα, ίσως οι υγιέστεροι και σε καλύτερη φυσική κατάσταση από τους υπόλοιπους. Ή ίσως απλά οι πιο πεισματάρηδες».

Ο νευρολόγος Kári Stefánsson έχει βρει ενδιαφέροντα στοιχεία που υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία της επιβίωσης των πιο ανθεκτικών. Ο Stefánsson, 100% Ισλανδός, όπως αυτοαποκαλείται, άφησε τη θέση καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Harvard για να επιστρέψει στην πατρίδα του και να συνιδρύσει την εταιρία βιοτεχνολογίας deCODE Genetics. Σε μια από τις πρώτες μελέτες τους, ο Stefánsson και οι συνεργάτες του, απομόνωσαν DNA από κρανία των πρώτων αποίκων της Ισλανδίας. Η γονιδιακή ανάλυση αποκάλυψε ότι αυτοί οι πρόγονοι έμοιαζαν περισσότερο με τους σύγχρονους Νορβηγούς άντρες και Ιρλανδές γυναίκες, παρά με τους σημερινούς Ισλανδούς.

«Αυτό σημαίνει», εξηγεί ο Stefánsson, «ότι η διαβίωση στο απομονωμένο νησί για 1100 χρόνια, με τις αντίξοες συνθήκες και τις δυσκολίες, άλλαξε το γονιδίωμα των ατόμων μας, έτσι ώστε να διαφοροποιηθεί από εκείνο των προγόνων μας που έμειναν στον τόπο τους».

Η λεπτομερής έρευνα των Ισλανδικών γονιδίων θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει σε νέας γενιάς φάρμακα. Για παράδειγμα, μια γονιδιακή παραλλαγή που έχει ανακαλυφθεί πρόσφατα και βρίσκεται στο 1% των ζώντων Ισλανδών, προσφέρει σχεδόν πλήρη προστασία από τη νόσο Alzheimer. Το πιο συναρπαστικό από όλα, είναι ίσως, η απόδειξη ότι κάποιες Ισλανδικές οικογένειες έχουν ένα «γενετικό κεφάλαιο», που δεν έχει ακόμα αναγνωρισθεί, αλλά πολύ πιθανά να αφορά ένα μόνο γονίδιο, που προσφέρει στους τυχερούς ιδιοκτήτες του ένα εκτεταμένο προσδόκιμο ζωής μετά τα 67 έτη.

Τα γονίδια, όμως, όπως και ο πλούτος, είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας.

«ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ, ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΓΙΑΤΙ ΕΧΩ ΖΗΣΕΙ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ», ΜΟΥ ΑΠΑΝΤΑ Ο GEORG ÓLAFSSON, όσο πίνουμε καφέ. Η ζωή του ήταν συνηθισμένη, όπως αυτή των συμπατριωτών της γενιάς του.

Γεννημένος το 1909, μεγάλωσε σε ένα νησί στα παγωμένα νερά έξω από το Stykkishólmur. Θυμάται, ότι το βαρύ χειμώνα του 1918, το θαλασσινό νερό πάγωσε ενώνοντας το νησί με  την κυρίως χώρα. Οι πιο ευτυχισμένες παιδικές του αναμνήσεις ήταν ο  μάζευαν με τα αδέρφια του αυγά από θαλασσοπούλια και συγκεντρώνονταν κάτω από πουπουλένιες φωλιές πάπιας. Όταν ο Georg έγινε 17, ο πατέρας του αγόρασε ένα αγρόκτημα κοντά στο Stykkishólmur και όλη η οικογένεια έφυγε από το νησί. Ο Georg ονειρευόταν να γίνει καπετάνιος, κάτι που τελικά κατάφερε ο μικρότερος αδερφός του Eyjolfur.

Σύντομα, όμως, ο Georg ανακάλυψε ότι είχε μια έντονη (μη χαρακτηριστική για Βίκινγκ) προδιάθεση για ναυτία. Έτσι, αποφάσισε να φτιάχνει καράβια, αντί να τα ταξιδεύει.

Όταν τον ρώτησα πώς καταφέρνει να διατηρεί την οξύνοιά του τόσα χρόνια, ο Georg ξανά δυσκολεύεται να δώσει απάντηση. Του αρέσει να παίζει σκάκι και χαρτιά, αλλά και να εξασκείται στη φυσαρμόνικα. Η κατασκευή των πλοίων, ήταν πάντα μιαν νοητική πρόκληση, αλλά λέει ότι ποτέ δεν έκανε κάτι σκόπιμα για να ασκήσει τον εγκέφαλό του.

Ίσως, υποθέτω, να είναι ένας τυχερός κάτοχος του γονιδίου που πρόσφατα ανακαλύφθηκε ότι έχει προστατευτική δράση στο Alzheimer. Ο γιος του Ágúst, κουνά το κεφάλι του. «Ο πατέρας μου ελέγχθηκε για το γονίδιο αυτό», λέει. «Βρήκαν ότι δεν το έχει».

Ο Georg δεν είχε ανοσία σε σοβαρά ιατρικά προβλήματα: από την παιδική του ηλικία εμφανίζει καρδιακή αρρυθμία και έχει χάσει ένα μάτι από ατύχημα στη δουλειά του. Επίσης, εμφάνισε καρκίνο.

«Ο αδερφός μου παρατήρησε ότι ήταν πολύ χλωμός», λέει ο Ágúst. «Το είπε στο γιατρό και ο γιατρός διαπίστωσε προχωρημένο καρκίνο στο παχύ έντερο».

«Πόσο ήταν ο Georg όταν έγινε η διάγνωση;», ρωτάω.

«Ήταν ακόμα σχετικά νέος», λέει ο Ágúst, χαμογελώντας. «Νομίζω ήταν 98. Αλλά το ξεπέρασε πλήρως».

ΤΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΑΝΤΡΑΣ, ΕΧΕΙ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ, αλλά ποτέ ένα από αυτά δεν ήταν το να ξεπεράσεις σε ηλικία τις γυναίκες. Αυτό ισχύει και στην Ισλανδία, αλλά ίσως όχι για πολύ ακόμα.

Στις ανεπτυγμένες χώρες, λέει ο Jakobsson, η διαφορά των φύλων στο προσδόκιμο επιβίωσης σε χώρες με αυξημένο εισόδημα είναι περίπου 6 χρόνια. Στην Ισλανδία, όμως, οι άντρες έχουν καταφέρει να το περιορίσουν στα τρία χρόνια και συνεχίζουν να μειώνουν την ψαλίδα. «Κατά τα τελευταία 30 χρόνια, το προσδόκιμο επιβίωσης των γυναικών έχει αυξηθεί κατά 4 χρόνια, ενώ των ανδρών κατά 6», λέει. «Και οι δύο κερδίζουν, αλλά οι άντρες κερδίζουν γρηγορότερα». Ακόμα και μεταξύ των υπεραιωνόβιων, όπου οι γυναίκες κρατούν τα σκήπτρα, στην Ισλανδία πλησιάζει η ισότητα.

Μια εξήγηση για αυτό είναι το κάπνισμα. «Στις αναπτυγμένες χώρες, ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας που μεταβάλλει το προσδόκιμο επιβίωσης είναι η επικράτηση του καπνίσματος», εξηγεί ο Samuel Preston από το Population Studies Center του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια.

Το Institute for Health Metrics and Evaluation τοποθετεί την Ισλανδία ανάμεσα στις τέσσερις χώρες του κόσμου με τη μεγαλύτερη μείωση στο κάπνισμα από το 1980.  Η διακοπή του καπνίσματος, βέβαια, αυξάνει το προσδόκιμο επιβίωσης και στα δύο φύλα, μόνο, όμως στην Ισλανδία οι άντρες έχουν κερδίσει περισσότερα χρόνια ζωής από τις γυναίκες με αυτόν τον τρόπο.

Από την άλλη η χρήση αλκοόλ, ήταν επίσης παραδοσιακά χαμηλή στην Ισλανδία. Η ποτοαπαγόρευση στην Ισλανδία, κράτησε πολύ περισσότερο από τη γνωστή σε όλους στις Η.Π.Α. αλλά και στις άλλες χώρες όπου εφαρμόστηκε. Η μπύρα ήταν παράνομη έως το 1989. (Εντελώς αντίθετα είναι τα πράγματα στη Ρωσία, με την απόλυτη κατάχρηση της βότκα).

«Υπάρχουν ακόμα πολλοί φανατικοί πολέμιοι», λέει ο Guðmundsson, που θεωρεί ότι η καθυστερημένη υιοθέτηση της κατανάλωσης αλκοόλ στην Ισλανδική κουλτούρα, φαίνεται να είναι ένας παράγοντας που ευνοεί τη μακροζωία των κατοίκων. Σίγουρα είναι θετικός παράγοντας σε ένα ακόμα ευνοϊκό στατιστικό στοιχείο των Ισλανδών: το χαμηλότερο ποσοστό κίρρωσης του ήπατος στον κόσμο.

Παρόλο που η κίρρωση προκαλεί το 2% των θανάτων παγκοσμίως, δεν είναι μια ασθένεια που ανησυχεί τους περισσότερους από εμάς. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Proceedings of the National Academy of Sciences, αυξάνει τη θανατηφόρο επίδρασή της. Η μελέτη  κατέδειξε ότι αυξημένη επίπτωση θανάτων που σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ, ιδιαίτερα σε μέσης ηλικίας λευκούς άντρες στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Μάλιστα η ακριβής εξήγηση ακόμα διερευνάται, αλλά φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο παίζουν η  κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών με υπέρβαση δοσολογιών, οι αυτοκτονίες και η αλκοολική κίρρωση.

Η κατάχρηση ουσιών δεν είναι ο μόνος αρνητικός παράγοντας που αφορά κυρίως τον ανδρικό πληθυσμό στερώντας του χρόνια ζωής. Οι Ισλανδοί, χαίρουν επίσης μιας σημαντικής μείωσης σε επεισόδια βίας, που παγκοσμίως σημειώνονται πολύ περισσότερο μεταξύ ανδρών, παρά γυναικών. «Με δεδομένο το πόσο ειρηνική έχει γίνει η Ισλανδία», λέει ο Jakobsson, «δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι οι άντρες πλησιάζουν το μέσο όρο ζωής των γυναικών».

Η εθνική γαλήνη στο νησί δεν είναι μόνο μια αφηρημένη έννοια. Η Ισλανδία είναι πρώτη ανάμεσα σε 162 χώρες στο Global Peace Index, διατηρώντας τα πρωτεία τις 6 από τις 8 χρονιές του θεσμού από την έναρξή του το 2008. Παρά τη διαβόητη φήμη των βίαιων Βίκινγκ προγόνων, η χώρα έχει καταφέρει να καθιερώσει τη φήμη της ως το λιγότερο βίαιο μέρος στον πλανήτη.

Η Ισλανδία είναι το μόνο μέλος του ΝΑΤΟ χωρίς μόνιμο στρατό, διατηρώντας μόνο ειρηνευτικές δυνάμεις. Τα αυτόματα και ημιαυτόματα όπλα καθώς και τα περισσότερα περίστροφα απαγορεύονται. Ακόμα και οι αστυνομικοί δεν έχουν όπλο: αν τους είναι απαραίτητο σε κάποια αποστολή πρέπει να πάρουν έγκριση από το National Police Commisioner. Για να βγάλει κάποιος άδεια για όπλο πρέπει να εκπαιδευτεί πρώτα σε θέματα ασφάλειας και στη συνέχεια να δώσει εξετάσεις στο τοπικό αστυνομικό τμήμα. Πιθανά έτσι εξηγείται το γεγονός, ότι τόσο οι εγκληματικές πράξεις, όσο και οι αυτοκτονίες συμβαίνουν με εξαιρετικά χαμηλή συχνότητα.

Στην Ισλανδία συμβαίνει περίπου μια δολοφονία το χρόνο (όχι ανά 100.000 κατοίκους, όπως συνήθως υπολογίζεται, αλλά στο σύνολο των 332.000 κατοίκων του πληθυσμού). Όπως, κάποιος μου είπε, οι Ισλανδοί συγγραφείς ιστοριών τρόμου, αναγκάζονται να εφεύρουν περισσότερους φόνους, από όσους έχουν συμβεί στην πραγματικότητα.

Για προφανείς λόγους, οι άντρες ζουν λίγο περισσότερο, όταν σταματήσουν να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο. Η ειρήνη στην Ισλανδία, όμως, έχει προσφέρει ένα ακόμα πλεονέκτημα στους άντρες: Όσο δυσκολότερο είναι να κάνεις εχθρούς, τόσο ευκολότερο γίνεται το να κάνεις φίλους.  Κατά την περιήγησή μου στο νησί, το αντιλαμβάνομαι αυτό από πρώτο χέρι. Πρόκειται για ένα αναμφισβήτητα φιλικό μέρος.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑ ΡΗΤΟ ΠΟΥ ΛΕΕΙ ΟΤΙ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΝΔΙΑ οι περισσότερες αποφάσεις λαμβάνονται στα λουτρά και όχι στη Βουλή. Οι δημόσιες πισίνες και τα θερμά λουτρά είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της κουλτούρας της χώρας. Οποιοσδήποτε το έχει δοκιμάσει, ξέρει πόση ανακούφιση προσφέρουν οι ζεστοί στροβιλισμοί του νερού στους πιασμένους μύες, το κρύο σώμα και τα ζορισμένα μυαλά. Ερευνητές από το Stanford University’s Human Performance Lab και το Research Institute of Environmental Medicine του Αμερικάνικου στρατού, βρήκαν στοιχεία ότι τα οφέλη είναι περισσότερα από την απλή ευχάριστη αίσθηση . Η επαναλαμβανόμενη έκθεση στη ζέστη φαίνεται να μειώνει την καρδιαγγειακή καταπόνηση,  να αυξάνει τα ερυθρά αιμοσφαίρια και τον όγκο του πλάσματος και ίσως ακόμα να βελτιώνει τις επιδόσεις στους αθλητές αντοχής.

Όταν όμως διερευνούμε το τι ενισχύει τη μακροζωία των Ισλανδών, πιθανότατα δεν είναι μόνο η ζέστη, αλλά η κοινότητα.

Δεκαετίες ερευνών στοιχειοθετούν το πώς οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί (και αντίστροφα η έλλειψή τους) επηρεάζουν βαθιά τη σωματική και ψυχική μας υγεία. Σε μια ανασκόπηση στο Journal of Health and Social Behavior, η πρωτοπόρος κοινωνιολόγος Debra Umberson διευθύντρια στο Population Research Center στο Πανεπιστήμιο του Texas στο Austin, εξηγεί ότι η εγγύτητα προς τους άλλους διεγείρει την απελευθέρωση της ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης, αναστέλλει την έκκριση ορμονών του στρες, μειώνει τη συστηματική φλεγμονή και επιβραδύνει τη συσσωρευτική φθορά των ανθρώπινων συστημάτων. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ισχύει και το αντίστροφο, λέει: Η έλλειψη κοινωνικών δεσμών μειώνει τη διάρκεια ζωής.

Ο Guðmundsson εντοπίζει σε αυτό, ένα ακόμα στοιχείο της Ισλανδικής υπεροχής. «Έχω ζήσει και εργαστεί στη Σουηδία και τη Γερμανία και έχω δει πώς οι ηλικιωμένοι εκεί απομονώνονται και κατά κάποιο τρόπο εξαφανίζονται», λέει. «Κανείς δεν πηγαίνει για  βοήθεια και ξαφνικά βρίσκεις έναν νεκρό ηλικιωμένο στο διαμέρισμά του. Αυτό εδώ θα ήταν αδύνατο, χάρη στην εγγύτητα της κοινωνίας μας».

Λίγες χώρες, δυστυχώς, ακολουθούν το παράδειγμα της Ισλανδίας στην υιοθέτηση των σωτήριων ισχυρών δεσμών. Στην Ελλάδα, φαίνεται ότι οι κοινωνικοί δεσμοί είναι ακόμα αρκετά ισχυροί, ιδιαίτερα στην επαρχία και τις μικρότερες κοινωνίες. Στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, όμως, η κοινωνική απομόνωση είναι μια πραγματικότητα που παίρνει διαρκώς μεγαλύτερες διαστάσεις. Η κοινωνική απομόνωση, λέει η Umberson, μπορεί να κοστίζει στην υγεία όσο το κάπνισμα ή η αυξημένη αρτηριακή πίεση.

Τόσο οι αρνητικές, όσο και οι θετικές για την υγεία συμπεριφορές τείνουν να εξαπλώνονται ταχέως μέσω των κοινωνικών δικτύων. Μεταξύ φίλων και συζύγων, αν  ο ένας είναι παχύσαρκος, οι υπόλοιποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν επίσης παχύσαρκοι. Ευτυχώς, όμως, λειτουργεί και αντιστρόφως: οι χαρούμενοι και αισιόδοξοι φίλοι μπορούν να φτιάξουν τη διάθεση των πιο σκυθρωπών και να τους κάνουν να υιοθετήσουν μια πιο θετική στάση.

ΑΝ ΚΑΙ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΙΣΛΑΝΔΩΝ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ αρκετά τα τελευταία πενήντα χρόνια, κάποια από τα υγιεινότερα παραδοσιακά χαρακτηριστικά διατηρούνται. Τα φρεσκοψαρεμένα ψάρια των παγωμένων νερών, για παράδειγμα, εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα δημοφιλή. Η μεγάλη περιεκτικότητά τους σε ω3 λιπαρά οξέα, ενισχύει την καρδιαγγειακή υγεία, προστατεύει από τη νόσο Alzheimer και προσφέρει πολλά επιπλέον οφέλη στην υγεία.

Άλλα πρωτεϊνούχα διατροφικά προϊόντα στην Ισλανδία είναι τα ντόπια αρνιά και μοσχάρια, που είναι απόγονοι των ζώων που εξέτρεφαν οι Βίκινγκ. Οι Ισλανδοί κτηνοτρόφοι και οι νομοθέτες τους έχουν αντισταθεί στον πειρασμό να φέρουν στο νησί νεότερες ποικιλίες μεγαλύτερης αποδοτικότητας. Σε αντίθεση με τα ξαδερφάκια τους στον υπόλοιπο κόσμο, που τρώνε καλαμπόκι, φορτώνονται αντιβιοτικά και σταυλίζονται σε μικρούς χώρους-κελιά, τα Ισλανδικά ζώα, παραμένουν ημιάγρια κατάσταση, βοσκώντας ελεύθερα στα βουνά και τρώγοντας χορτάρια των αγρών, όπως είναι προγραμματισμένα από τη φύση τους. Το κρέας τους, τελικά, έχει λιγότερο λίπος και διατροφικά είναι αναμφισβήτητα ανώτερο από το κρέας που καταναλώνεται συνήθως στο δυτικό κόσμο.

Το ψωμί που καταναλώνουν οι Ισλανδοί είναι σχεδόν πάντα ολικής άλεσης, που συνδέεται με μικρότερο κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη στους άνδρες και με βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ σε όσους εμφανίζουν μεταβολικό σύνδρομο. Η χαμηλή παραγωγή σε φρούτα και λαχανικά στο νησί, έχει πλέον αντισταθμιστεί από τις εισαγωγές, οπότε τις τελευταίες δεκαετίες, οι Ισλανδοί έχουν αυξήσει την κατανάλωση τους.

Υπάρχουν όμως και εισαγόμενα προϊόντα που θα ήταν καλύτερα να μην είχαν εισβάλλει στην αγορά της Ισλανδίας: οι αλυσίδες fast food και τα προϊόντα τους. Το φθηνό πλούσιο σε θερμίδες φαγητό έρχεται σε αντίθεση με την εποχή που οι Ισλανδοί ζούσαν μόνο με όσα ψάρευαν, συνέλεγαν ή εξέθρεφαν.  «Ήμασταν αρκετά φτωχοί ώστε να μην μπορούμε να το παρακάνουμε με το φαγητό», λέει ο Stefánsson από το deCODE’s  και επισημαίνει ότι ο περιορισμός των θερμίδων έχει συνδεθεί με τη μακροζωία.

Αν και το ψάρεμα και η αγροτική ζωή δίνουν τη θέση τους στην καθιστική ζωή των εργασιών γραφείου, σχεδόν το 75% των Ισλανδών δηλώνουν ότι ασκούνται τακτικά, πράγμα που ευνοεί τη μακροβιότητα σε όσους το κάνουν συνήθεια ζωής. Μελέτη της Ισλανδικής Καρδιολογικής Εταιρίας, βρήκε ότι οι ηλικιωμένοι άντρες που παρέμεναν αθλητικοί από την αρχή της ενήλικης ζωής τους, είχαν 25% μικρότερο κίνδυνο προχωρημένου καρκίνου του προστάτη, από τους περισσότερο νωθρούς.

Ο Παγκόσμιος τίτλος του Δυνατότερου Άντρα έχει δοθεί 8 φορές σε Ισλανδό. Σε όλη τη χώρα θα βρεις άντρες κάθε ηλικίας που βρίσκουν χρόνο στην καθημερινότητά τους για να σηκώνουν βάρη. Ένας από αυτούς είναι ο Stefánsson: με ύψος 2μ και βάρος 100κιλά, μοιάζει με το Θορ. «Δεν είμαι κανένας δεινός αρσιβαρίστας», λέει με μετριοφροσύνη. «Είμαι 66ετών και έχω βεβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό, οπότε προσπαθώ να πηγαίνω καθημερινά στο γυμναστήριο για να διατηρήσω την υγεία μου». Την ίδια στιγμή, με κοιτά καλύτερα. «Εντάξει, σηκώνω αρκετά κιλά. Περισσότερα από εσένα».

Η μυική δύναμη προστατεύει δυνητικά από τον πρώιμο θάνατο. Επιστήμονες από τη Σουηδία, μελέτησαν τη μυική δύναμη περισσότερων από ένα εκατομμύριο νέους ενήλικες και παρακολούθησαν την πορεία της υγείας τους για 24 χρόνια. Οι δυνατότεροι είχαν 20% μικρότερη πιθανότητα να πεθάνουν στη μέση ηλικία από οποιαδήποτε αιτία, συγκριτικά με τους πιο αδύναμους. Ερευνητές από το Ηνωμένο Βασίλειο βρήκαν ότι μετά τα 53 έτη, οι αδύναμοι άντρες είχαν 3 ½  φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν μέσα σε μια περίοδο 13 ετών.

ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ, ΕΧΕΙ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΝΥΧΤΩΝΕΙ ΓΡΗΟΡΑ. Ο Georg, αντίθετα από εμένα, φαίνεται ακούραστος. Προχωράω την κουβέντα μας, ρωτώντας τον αν νομίζει ότι ο συνδυασμός διατροφής, άσκησης και διαχείρισης του στρες θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει τα χρόνια του.

Όταν ο Siggi του εξήγησε πού στοχεύω, ο Georg σάστισε. «Το αγαπημένο μου φαγητό ήταν αρνίσιο μπούτι που το καπνίζαμε και το βράζαμε για το Χριστουγεννιάτικο γεύμα», λέει. Οι περισσότερες θερμίδες του προέρχονταν από ζωικά λίπη και πρωτεΐνες: ψάρια, αρνί, μοσχάρι και γαλακτοκομικά. Επίσης, έτρωγε άγρια θαλάσσια πτηνά που παλιότερα αφθονούσαν στην περιοχή, ενώ πια έχουν μεταναστεύσει πιο βόρεια εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.

Μέχρι τη μέση ηλικία, τα μόνα λαχανικά που κατανάλωνε συστηματικά ήταν πατάτες, διάφορες ρίζες και ψωμί σίκαλης. Τα οικογενειακά γεύματα συμπληρώνονταν με άλλες λιχουδιές, όπως λίπος φάλαινας, αμελέτητα κριαριού («ξινισμένα» για να συντηρούνται) και παστό μπακαλιάρο. «Οι γονείς μου έλεγαν ότι όταν ήταν νέοι, βίωναν συχνά πείνα», λέει ο Georg. «Εγώ και τα αδέρφια μου δεν το ζήσαμε αυτό». Παρόλα αυτά, εκείνες τις εποχές, το φαγητό έπρεπε να ψαρευτεί, να καλλιεργηθεί ή να θηρευτεί. Και για αυτό έπρεπε κανείς να σπαταλήσει θερμίδες.

O ναυπηγός Georg, δεν έμαθε ποτέ να κολυμπά, ποτέ δεν έπαιξε κάποιο άθλημα ή δεν ακολούθησε συγκεκριμένο πρόγραμμα άσκησης. Η ζωή του στο νησί, στο αγρόκτημα και τελικά στα πλοία, ήταν αρκετή άσκηση. Ποιος χρειάζεται να σηκώνει σιδερένιες μπάρες, όταν η δουλειά σου προϋποθέτει ατέλειωτες ώρες ορθοστασίας, να επεξεργάζεσαι στον ατμό τεράστιες ξύλινες σανίδες για να γίνουν εύκαμπτες, να τις σέρνεις στην πλάτη σου και να τις χτυπάς με τη βαριά για να τις συναρμολογήσεις;

Σίγουρα, η δύναμη έχει να κάνει τόσο με το μυαλό, όσο με τους μύες. Ίσως το δυσκολότερο πράγμα στο να μεγαλώνει κανείς είναι οι αυξανόμενες απώλειες. Η γυναίκα του Georg πέθανε το 1984, και έχει μείνει ο μόνος από τους παιδικούς του φίλους που ζει ακόμα. «Δεν είναι ευχάριστο που οι γύρω μου πεθαίνουν», λέει. «Έτσι είναι, όμως, η ζωή. Απλά προσπαθώ να το δεχτώ. Το σλόγκαν μου είναι να παίρνω τα πράγματα όπως έρχονται».

Μήπως αυτή η χαλαρότητα ήταν αυτό που τον ξεχώριζε ανάμεσα στους συνομηλίκους του; «Δεν νομίζω», λέει ο Georg. «Όλοι γύρω μου ήταν γενικά ευτυχισμένοι και έβλεπαν τα πράγματα με αισιοδοξία». Δεν ήταν ο πιο εύθυμος της παρέας. «Όλοι γύρω μου ήταν αισιόδοξοι, οπότε έμαθα και εγώ να λειτουργώ έτσι», λέει.

Όταν έρχεται η ώρα να φύγω, του δίνω το χέρι μου. Ο Georg μου το σφίγγει με δύναμη, και συνθλίβει τα δάχτυλά μου σαν να ήταν κλαδάκια. Ο Siggi γελά. «Δες τα χέρια του»,  λέει περήφανα ο εγγονός. «Είναι διπλάσια από τα δικά μας! Δεν καταλαβαίνει τη δύναμή του. Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας ζωής με τη βαριά».

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΟΥ ΒΡΑΔΥ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΝΔΙΑ, ΣΕ ΕΝΑ ΧΩΡΙΟ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΑ, πηγαίνω σε ένα μέρος για φαγητό που μου πρότεινε ένας ψαράς. Από τα ηχεία ακούγεται μουσική country σε Ισλανδικούς στίχους. Παραγγέλνω τοπική μπίρα, σούπα αστακού και φιλέτο μπακαλιάρου, που είχε αλιευτεί την ίδια μέρα, σύμφωνα με τη σερβιτόρα. Αυτό το δείπνο, όπως και τα εκείνα των προηγούμενων ημερών, ήταν απολαυστικό. Το μέγεθος των μερίδων δεν ήταν τεράστιο, αλλά δεν αισθάνθηκα μετά το απίστευτο φούσκωμα, όπως όταν τρώω συνήθως έξω.

Δεν είναι μόνο ότι αισθάνομαι καλά το στομάχι μου. Συνειδητοποιώ πόσο –περιέργως- χαλαρός και ευτυχισμένος αισθάνομαι. Τότε, ακούω μια χορωδία από ανδρικές φωνές να έρχεται από μια διπλανή αίθουσα. Ρωτώ τη σερβιτόρα και χαμογελώντας, τραβά μια κουρτίνα. Βλέπω μια ομάδα από ντόπιους μέσης ηλικίας και μεγαλύτερους, καθισμένους σε δύο μακρόστενα τραπέζια να τραγουδούν έναν ύμνο πριν ξεκινήσουν το κοινό τους δείπνο.

Φαίνονται χαρούμενοι που είναι ζωντανοί. Ομολογώ, ότι αυτό είναι ένα συναίσθημα που όταν επιστρέφω σπίτι πολλές φορές μοιάζει άπιαστο. Ανάμεσα στο άγχος, τις έννοιες και την ανία, αναρωτιέμαι αν ο μέσος όρος ζωής των συμπατριωτών μου είναι ήδη αρκετά γενναιόδωρος. Πήγα στην Ισλανδία για να ανακαλύψω γιατί οι άντρες εκεί ζουν περισσότερο. Μάλλον ξέρω πια γιατί το θέλουν.

5 ΦΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΟΨΕΙΣ

Χρησιμοποιείς το κινητό σου όταν οδηγείς

Βάλε μια φωτογραφία ενός αγαπημένου προσώπου στο ταμπλό. Θα σου θυμίζει ότι τα μηνύματα, το ψάξιμο ή τα email δεν αξίζουν το ρίσκο.

Δεν πλένεις τα χέρια σου μετά την ούρηση

Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Κολοράτνο βρήκαν βακτήρια του δέρματος όπως ο σταφυλόκοκκος (σκέψου την πνευμονία) στα περισσότερα πόμολα σε πόρτες μπάνιου.

Καταφεύγεις στο ποτό μετά τη δουλειά

Αναζήτησε τη χαλάρωση στον Μπαχ: μείωσε την ένταση με κλασική μουσική και παράλληλα φέρε στο μυαλό σου εικόνες από την αίσια κατάληξη προβλημάτων της δουλειάς.

Μασουλάς το βράδυ ακατάπαυστα

Φτιάξε μια λίστα με τα σνακ που δεν πρέπει να αγοράζεις. Η έγγραφη δέσμευσή σου θα σε βοηθήσει να αντισταθείς όταν βρεθείς μπροστά στο ράφι του σούπερ-μάρκετ.

Καταπίνεις αντιφλεγμονώδη για κάθε πόνο

Αυξάνεις τον κίνδυνο για εγκεφαλικό και καρδιακή προσβολή. Κάνε εντριβή με λάδι ευκαλύπτου πάνω από τα επώδυνα σημεία. Έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.

Έγινα μασκοφόρος στο κρεβάτι. Ο κακός ύπνος σου κόβει χρόνια ζωής. Ήρθε η ώρα να ξυνπήσεις.

«Πώς κοιμήθηκες;» Ήταν η ερώτηση που μισούσα, επειδή η απάντηση σπάνια ήταν διαφορετική: «Χάλια». Για πολλά χρόνια έχανα τον ύπνο μου προσπαθώντας να βρω λύση για τον κακό ύπνο που έκανα. Είχα δοκιμάσει τα πάντα για να καταφέρω να ξυπνήσω ανανεωμένος και ξεκούραστος: γυμναστική, εργονομικό μαξιλάρι, κατάλληλο στρώμα, υπνωτικά, υπνωτικά με χλιαρό γάλα. Τίποτα δεν μπορούσε να βελτιώσει τον ύπνο μου. Όσους καφέδες και να έπινα το πρωί, στις 2μ.μ. κουτούλαγα. Τα μάτια μου έκλεινα στη δουλειά, στην τηλεόραση, το σινεμά. Με έπαιρνε ο ύπνος χωρίς να μπορώ να αντισταθώ.

Απεγνωσμένος, έκανα τελικά μελέτη ύπνου. Η διάγνωση ήταν: υπνική άπνοια. Φαίνεται ότι μαλακοί ιστοί στους αεραγωγούς μου χαλάρωναν όσο κοιμόμουν, αναγκάζοντάς με να ξυπνάω εκατοντάδες φορές τη νύχτα αναζητώντας εναγωνίως αέρα. Ο συνδυασμός των συχνών αφυπνίσεων και της στέρησης οξυγόνου, εξηγούσε την κακή ποιότητα ύπνου και την ανύπαρκτη ενεργητικότητά μου. Ο γιατρός μου συνταγογράφησε ένα μηχάνημα που ασκεί συνεχή πίεση στους αεραγωγούς, μέσω μιας μάσκας που προωθεί με πίεση αέρα στους αεραγωγούς εμποδίζοντας τη χαλάρωση των μαλακών ιστών (CPAP) .

Από την πρώτη νύχτα βρήκα τη σωτηρία μου. Σταμάτησα πια να στριφογυρνώ. Στη δουλειά είχα πλήρη διαύγεια, χωρίς να χρειάζομαι καφεΐνη. Η αρτηριακή μου πίεση έπεσε σε φυσιολογικές τιμές και σε λίγους μήνες σταμάτησα τα φάρμακα.

Όσο για τη γυναίκα μου, δεν με ρωτά πώς κοιμήθηκα. Η απάντηση είναι τόσο προφανής, όσο η μάσκα στο πρόσωπό μου.

ΞΕΠΕΡΑΣΕ ΤΟ ΔΙΠΛΑΝΟ ΣΟΥ

Ακολούθησε το παράδειγμα των Ισλανδών και μπορεί να προσθέσεις 5 ή ακόμα και 20 χρόνια στη ζωή σου

Ανάπνευσε καθαρό αέρα

Οι Ισλανδοί δεν χρειάζεται να πάνε μακριά για να συναντήσουν τη φύση,  μια ισχυρή θεραπευτική δύναμη. Πόσο ισχυρή; Το να ζεις κοντά σε χώρους πράσινου μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης σύμφωνα με μελέτη από το Ηνωμένο Βασίλειο. Απόδρασε από την πόλη σε κάθε ευκαιρία.

Μορφώσου, για να μείνεις ζωντανός

Το επίπεδο εκπαίδευσης και το προσδόκιμο ζωής συνδέονται ισχυρά. Στην Ισλανδία η φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ελεύθερη. Αν έχεις ήδη πτυχίο, μπορείς να προχωρήσεις σε μεταπτυχιακό  ή ακόμα και σε online σεμινάρια.

Ψάξε γύρω σου

Με τη χαμηλή ρύπανση, την υγιεινή διατροφή και το ψυχρό τρόπο ζωής, η Ισλανδία πορεύεται στη μακροζωία. Αν το μέρος που μένεις έχει προβλήματα, προσανατολίσου σε  γεωγραφική θεραπεία αναζητώντας το δικό σου Ρέυκιαβικ

Συναθροίσου

Οι Ισλανδοί είναι συντροφικοί. Βρες ένα σπορ ή χόμπυ, οτιδήποτε, λέει η κοινωνιολόγος του Πανεπιστημίου του Τέξας Debra Umberson. «Οι άντρες θα μπορούσαν να ωφεληθούν αν βρίσκονταν συχνότερα σε παρέες και υποστήριζαν ο ένας τον άλλο».

Μην κάνεις το παλικάρι

Αν είσαι άρρωστος κάτσε σπίτι. Οι Ισλανδοί ενθαρρύνονται να παίρνουν αναρρωτική άδεια και να μην θέτουν στον κίνδυνο μετάδοσης τους υγιείς συναδέλφους τους. Σύμφωνα με το νόμο, κατά την ασθένεια ο εργαζόμενος πληρώνεται κανονικά, μια πολιτική που φαίνεται να συμβάλλει στα στατιστικά μακροζωίας

Εμπιστέψου τον βακαλάο

Σχεδόν κάθε Ισλανδικό εστιατόριο προσφέρει φρέσκο ψάρι πλούσιο σε Ω3 λιπαρά οξέα. Ένταξε και εσύ στο διαιτολόγιό σου τέτοια ψάρια, όπως ο βακαλάος, ο σολομός, ο τόνος και οι σαρδέλες.

Πηγή: Men’s health